Intervistë me Enri Hide - Studiues i ekstremizmit të dhunshëm dhe radikalizimit fetar dhe lektor në Universitetin Evropian të Tiranës.

A ka ekstremizëm të dhunshëm dhe radikalizëm fetar në Shqipëri dhe në çfarë përmasash është ai?

Çështje e ekstremizmit të dhunshëm është një nga çështjet më të nxehta në botë, e që sigurisht as vendi ynë nuk është imun. Lidhur me këtë pyetje, Enri Hide, studiues i ekstremizmit të dhunshëm dhe radikalizimit fetar dhe lektor në Universitetin Evropian të Tiranës, bën një trajtesë të gjatë duke nisur që nga shpjegimi i konceptit të ekstremizmit të dhunshëm, format e shprehjes, nivelin e sigurisë në vendin tonë, rolin e qeverisë e deri të roli i shoqërisë civile. Hide gjithashtu tregon edhe faktorët që ndikojnë në radikalizmin e shqiptarëve, duke përmendur elementët socialë dhe kulturorë si më kryesorët.

Profesor, çfarë nënkuptohet me konceptin “ekstremizëm i dhunshëm” dhe cilat janë format e shprehjes së tij?

Ekstremizmi i dhunshëm i referohet zakonisht ekstremizmit të dhunshëm me ngjyrim fetar. Ka të bëjë me keqpërdorimin e fesë për qëllime ideologjike duke e përdorur atë (pra, fenë) si një instrument për të përligjur akte të dhunshme. Është një formë e hasur jo vetëm me fenë myslimane, por tek të gjitha fetë, në periudha të ndryshme historike. Aktualisht feja Islame është ajo që ka zënë vëmendjen e opinionit publik botëror, por edhe të studiuesve.

Për këtë dimension të keqpërdorimit të doktrinës fetare i referohemi ekstremizmit të dhunshëm në Shqipëri dhe për këtë bëhet fjalë ndërkohë që ne po flasim edhe në botën e sotme.

Ka edhe ekstremizëm të dhunshëm politik, ka edhe ekstremizëm të dhunshëm në fusha të tjera, por ajo për të cilën ne diskutojmë dhe e keni edhe ju fjalën, është ekstremizmi i dhunshëm për arsye fetare, pra që lidhet me ideologjinë fetare. Sot në Shqipëri e kemi fjalën për përdorimin e fesë për të përligjur veprime të dhunshme.

Pse thuhet “sot “?

Sepse dikur ekstremizmi i dhunshëm lidhej shumë me terrorizmin, përpara 10 vitesh apo 15, por pas 11 shtatorit ka patur një ndryshim. Edhe vitet që pasuan 11 shtatorin është quajtur terrorizëm me natyrë fetare.
Pas nisjes së konfliktit në Siri dhe në Irak, pra le të themi gjatë 2011-ës dhe sidomos sapo hyri 2012-a, gjithnjë e më shumë po flitet për ekstremizmin e dhunshëm dhe radikalizmin fetar si një formë të territorializuar, pra me një territor të caktuar ku marrin pjesë një numër i madh i atyre që quhen luftëtarë të huaj, pra luftëtarë të huaj terroristë.

Po në vendin tonë, kur është shfaqur si fenomen?

Në vendin tonë ky fenomen është shfaqur vetëm pas 2013-s. Më përpara ka patur disa elementë, disa fenomene të tjera. Përpara vitit 1998, pra nga 1991 deri më 1998 në Shqipëri ka patur një dyndje të organizatave kryesisht bamirëse të cilat operonin në Shqipëri për interesa fetare, të cilat promovonin fenë. Po flasim këtu vetëm për pjesën myslimane, megjithëse ka patur edhe nga fetë e tjera dhe vazhdon të ketë si për shembull evangjelistë ortodoksë, katolikë e nga më të ndryshmet. Por, në këtë moment që ndodhemi, do të flasim për pjesën myslimane, pra ato që lidhen me fenë myslimane apo që kanë një ngjyrim fetar mysliman.
Ato shoqata që erdhën kryesisht e kishin synimin drejt eliminimit të varfërisë, përhapjes së fesë myslimane. U përhapën në shumë qytete, nuk kishte asnjë lloj kontrolli fetar mbi ta, asnjë lloj kontrolli shtetëror dhe institucional mbi ta, madje asnjë lloj kontrolli ligjor. Shteti shqiptar u gjend tërësisht i papërgatitur përballë këtij fenomeni të ri, pa një kuadër të qartë ligjor dhe pa institucione dhe kapacitete për të kontrolluar veprimtarinë e këtyre organizatave. Këto organizata apo fondacione vinin këtu, kishin liri të plotë veprimi dhe përpiqeshin që të penetronin në të gjitha indet sociale shqiptare. Përhapja e tyre gjeografike që prej fillimviteve ’90-të përfshin tërësinë e territorit shqiptar, të pranishëm nga Veriu në Jug.
Ajo që ka ndodhur është se gradualisht me këta ndodhën edhe ca fenomene të reja. E para që një pjesë e shqiptarëve, të rinj, po merreshin dhe po dërgoheshin për të studiuar jashtë. Gradualisht nisën të studionin në universitetet më të mira të Lindjes së Mesme për çështje fetare dhe vinin këtu, ku formonin brezin e ri të klerikëve, sepse ne nuk kishim klerikë për shkak të izolimit total për 50 vjet.

Ky brez i ri klerikësh kur u kthye, jo vetëm që ishte i mbrujtur me ide të secilës pjesë të Lindjes së Mesme, që jo të gjithë kanë të njëjtën ideologji fetare, por edhe erdhën këtu që të kishin akses në pushtetin fetar nëse mund ta them kështu, pra në sistemin fetar.
Dhe për ta bërë këtë duhet patjetër që të zëvendësonin klikën e vjetër dhe elitën e vjetër të atyre liderëve fetarë që ekzistonin në Shqipëri. Ajo çfarë ndodhi ishte se këta njerëz gradualisht nisën të zënë vend në Komunitetin Mysliman Shqiptar në të gjitha hallkat.
Bashkë me këtë, nuk ishin vetëm këta që erdhën, por edhe një pjesë e atyre që quhen radikal, pra që predikonin një fe, një doktrinë fetare myslimane, islame shumë radikale. Dhe gradualisht me këta, filluan të shfaqeshin edhe disa elementë të tjerë, të cilët duke shfrytëzuar kontaktet e tyre me Lindjen e Mesme, me universitetet, me qendrat atje etj. etj. se është një botë e tërë, filluan të vinin në Shqipëri edhe elementë terroristë, të njohur si terroristë nga organizatat ndërkombëtare. Ata operuan në Shqipëri për shumë kohë derisa në ’97-’98 Shqipëria pati periudhën e tranzicionit. Në ’98 ata gjetën terren dhe operuan akoma më fort dhe në ’99 filluan të ndërpriteshin lidhjet e tyre.
U mendua se kjo do e mbyllte çështjen këtu, por në fakt radikalizmi fetar ka vijuar të ekzistojë në Shqipëri dhe ka gjetur një shtrat shumë të favorshëm. Varfëria, papunësia, keqinterpretimi i fesë, edukimi i ulët fetar i njerëzve, por edhe edukimi në përgjithësi. Pra, e gjeti shtratin e vet, ishte shumë e lehtë të manipuloheshin njerëzit. Kjo vazhdoi për shumë e shumë vite, ndërkohë që ishte aty dhe për këtë askush asnjëherë nuk e ka ngritur zërin.
Pas 2001-it (po tregoj historinë që të futeni në çështje) me sulmet terroriste të 11 Shtatorit, amerikanët e kthyen vëmendjen e tyre edhe në këtë zonë, në këtë rajon, ku panë se në Shqipëri kishte shumë probleme dhe nisën t’a trajtonin këtë çështje.

Problemi kryesor kishte të bënte pikërisht me këtë pjesë të elitës myslimane që ishin liderë fetarë dhe ishin radikalizuar, këta të rinjtë që thashë se u kthyen nga Lindja e Mesme.
Për t’iu rikthyer sërish kësaj pjese historike. Komuniteti Mysliman Shqiptar (KMSH) ka patur 1 milion probleme, nga një ligj i munguar, nga pa aftësia e tyre institucionale për të menaxhuar gjithë territorin, nga varësia ekonomike prej ndihmave të huaja, pasi deri në 80% të buxhetit të KMSH-së i falej nga jashtë. Kështu që ka patur probleme shumë të mëdha të mangësisë së fondeve.
Ndërkohë aktualisht më duket se është diku 60% varësia e fondeve e buxhetit të tyre zyrtar për të operuar në Shqipëri. KMSH varet nga fondet e huaja, që kjo nuk thuhet fare dhe kjo nuk diskutohet asnjëherë. Pra, ka nevojë edhe për këtë komponent.
Ajo që ndodhi është se një pjesë e këtyre individëve filluan, për shkak edhe të varësisë nga KMSh dhe nga burimet e huaja, por edhe nga aktorë të tjerë jashtë Shqipërisë, të humbnin kontrollin mbi terrenin. Ndër vite një pjesë e imamëve nuk vareshin më drejtpërdrejt nga KMSH, sidomos pas 2010-s apo pas 2011-s me fillimin e këtyre trazirave. Po shfaqeshin elementë të rinj që nuk donin t’ia dinin fare për KMSH-në. Ata quheshin imamë të vetëshpallur dhe xhamitë e tyre janë jashtë kontrollit zyrtar të autoritetit të vetëm fetar të njohur nga shteti në Shqipëri të myslimanëve që është KMSH.

Këta njerëz filluan të rekrutonin, pasi duke qenë se ishin të lidhur edhe me burime të huaja. Duke qenë se vinin prej andej, kishin shumë kontakte, kanë udhëtuar në të gjithë Lindjen e Mesme. Kishin kontakte edhe në Ballkan dhe kjo harrohet shpeshherë, me një rrjet shumë të fortë xhihadistësh në Ballkan. Kanë shkuar andej, kanë ngritur kontaktet dhe kanë filluar që të operojnë edhe në Shqipëri, ku po rekrutonin njerëz për një kauzë të re që po lindte që ishte kryesisht për luftën në Siri dhe Irak. U shfaq si një luftë e shenjtë, si një detyrim moral për të gjithë, si një luftë kundër të pafeve dhe si toka e premtuar për xhihadin dhe të gjitha ato që ju besoj i dini.
Ajo që ndodhi realisht në Shqipëri dhe që studimet e kanë treguar dhe kjo ka qenë ajo që unë kam bërë në studimet e mia, është se 145 shqiptarë janë përfshirë. Shqiptarë me pasaportë shqiptare janë përfshirë atje. Në shifër nuk përfshihen shqiptarët emigrant që janë jashtë shteti me pasaporta të huaja.
145 janë me pasaporta shqiptare që kanë shkuar dhe këto janë studime që unë kam nxjerrë nga organizatat ndërkombëtare, nga aktorë shtetërorë shqiptarë, nga shërbimet inteligjente perëndimore që kanë publikuar herë pas here, nga mediat si CNN, BBC, nga monitorues ndërkombëtarë dhe janë kryqëzuar të dhëna, janë krahasuar me ato të policisë shqiptare dhe kam arritur në këtë përfundim.

Përveç asaj, unë kam dhe një listë me emrat që kam arritur të gjej të njerëzve që janë përfshirë atje. Unë jam përfshirë në këtë çështje të mbledhjes së informacionit që prej 2012-s, ndërkohë që çështjet e mia kanë qenë për sa i përket sigurisë, terrorizmit, radikalizmit në Bachelor, Master, Doktoraturë, Post-doktoraturë dhe të gjitha studimet e tjera në këtë çështje dhe prandaj i kam më të lehta për t’i shpjeguar.

Cili është niveli i sigurisë në vendin tonën? Ju po thoni që ka njerëz që bëjnë një aktivitet të tillë, që janë të përfshirë, që kanë prirje radikale …

Nga ata që kanë qenë atje, një numër janë vrarë, një numër janë kthyer.

Çfarë mund dhe duhet të bëjë shteti përballë kësaj situate? A ka ndërmarrë ndonjë një veprim?

Zero.

Nuk mundet apo nuk do të veprojë?

Shteti ka për detyrë të na mbrojë mua, ty dhe të gjithë të tjerët. Shteti nuk bën asgjë.

Këta njerëz, a konsiderohen kërcënim?

Po sigurisht që bëhet një veprim që quhet monitorimi i tyre, të paktën shteti është i detyruar që ta bëjë. Kontrolli presupozohet se bëhet nga shërbimet shqiptare të inteligjencës bashkë me partnerët tanë ndërkombëtarë, por në realitet është shumë e vështirë që të kontrollojnë jetën e gjithë këtyre njerëzve, rrethin e tyre shoqëror, a predikojnë ata dhe sa predikojnë, por mbi të gjitha nuk ka asnjë program të mirëfilltë deradikalizimi për këta njerëz.

Ne kemi një strategji të miratuar që në nëntor të 2015-s. Është strategjia e nëntorit të 2015-s që parashikon një sërë masash që shteti duhet të ndërmarrë në një sërë sektorësh duke filluar nga ato më të thjeshtat deri tek ato më të komplikuarat duke përfshirë edhe pjesën e këtyre të kthyerve, pra të ri integrimit, të deradikalizimit, të luftimit të këtij fenomeni nga pikëpamja ideologjike, fetare, sociale, krijimi i kushteve për t’u ri integruar në shoqëri për ata që kthehen dhe shteti kishte një sërë detyrimesh nga të cilat nuk ka bërë aktualisht asgjë.

A duhet të ndihemi të kërcënuar nga ekstremizmi dhe a ka gjasa që në të ardhmen të ketë pasoja?

Ekstremizmi i dhunshëm është fenomen global. Ekstremizmi i dhunshëm me natyrë fetare apo radikalizëm fetar. Unë mendoj se në Shqipëri duhet të tregohemi të kujdesshëm me këtë çështje sepse nuk ndihemi apo nuk jemi të kërcënuar në vetvete në mënyrë të drejtpërdrejtë nga këta individë. Nëse flasim për akte terroriste, nuk jemi në atë shkallë kërcënimi që mund të ketë për shembull Danimarka, Suedia, Italia, Franca. Ndërsa në raport me vendet e Ballkanit, ne ndodhemi disi më mirë.
Ajo që unë dua të them sa i përket shkallës së kërcënimit, është se është një fenomen, që quhet kërcënim potencial jo kërcënim real. Nëse nuk e trajtojmë me vëmendjen e duhur dhe në kohën e duhur, në mënyrën e duhur, atëherë ky fenomen mbart potenciale që të shpërthejë si një krizë, si një problem kërcënimi për sigurinë në një të ardhme jo të largët, të afërt. Pra, është një çështje që shfaqet menjëherë dhe shpërthen.

A ka ekstremizëm fetar në Shqipëri?

Po ka, vazhdon të ketë individë të cilët predikojnë në forma të ndryshme ekstremizmin fetar. Format e ekstremizmit fetar në mënyrë të drejtpërdrejtë ose në mënyrë të tërthortë.

Pra, ka ende grupe ekstremiste në Shqipëri. Janë të identifikuar apo të kontrolluar një pjesë e madhe e tyre, por shkalla e përhapjes mbetet akoma e pakuptueshme tamam nga autoritetet.

Ne që jemi studiues të pavarur, pra që i përkasim kërkimit, mund të flasim paksa më hapur sesa qeveria dhe mund të themi që po, është një problem. Radikalizmi fetar është një fenomen, i cili po përhapet me shpejtësi në Shqipëri, në rajone të caktuara në Elbasan, sidomos në Cërrik që është njëra nga vatrat kryesore.

Ju ndoshta nuk e keni dëgjuar, por në Bulqizë dhe në Dibër ka shumë probleme të radikalizmit fetar. Në Pogradec, sidomos në rrethinat e Pogradecit, në disa prej fshatrave problemi vazhdon të ekzistojë pavarësisht se thuhet shpeshherë se ky është një fenomen i anashkaluar. Unë kam qenë edhe nëpër intervista.

Ajo që po ndodh me KMSH-në është se thuhet se nuk ka probleme. Përpiqen që ta fshehin nën rrogoz problemin, ndërkohë që kjo është një çështje për të cilën duhet thënë, duhet folur, duhet diskutuar duke e parë në sy siç është e vërteta.

Përmendët qeverinë dhe studiuesit e pavarur. Sa korrespondojnë raportet tuaja me raportet e shtetit?

Korrespondojnë sepse një nga studimet e mia ka qenë për Ministrinë e Punëve të Jashtme të Republikës së Shqipërisë, i publikuar në janar të 2017-s në një ceremoni tek Ministria e Punëve të Jashtme.

Është qendra e ekselencës tek Ministria e Punëve të Jashtme, e cila më mbështeti sepse kishin nevojë për një studim të tillë dhe kishin nevojë që të silleshin studiuesit brenda kësaj fushe që të bashkëpunonin me diplomatët dhe me aktorë të tjerë shtetërorë. Kështu që PO i përfshin.

Ka ardhur koha tashmë që ata e konsiderojnë pjesë e një politikbërje të re. Sa do vazhdojë kjo në të ardhmen nuk e di, pasi atje ka edhe ato ingranazhet burokratike që ndonjëherë të gjitha ato studimet i humbasin, por di që ky studim është përdorur nga Ministria e Punëve të Jashtme, pasi nga ata vetë është porositur, për të trajtuar këtë fenomen në disa nivele.
Unë kam përgatitur një studim me Organizatën për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë, me OSBE-në për të kthyerit, dhe është një studim i cili do të publikohet shumë shpejt këto kohë. Ndërkohë jemi duke mbyllur një tjetër studim bazë për situatën në terren, çfarë ka në Tiranë, Pogradec dhe Elbasan.

Kemi ndërmarrë një studim shumë të madh për të parë të gjithë situatën dhe për të vlerësuar kapacitetet në terren për radikalizmin tek të rinjtë, pra jo për nivelin e përgjithshëm në Shqipëri.
Në raport me vendet e Ballkanit, mendoj se gjëja më problematike në Ballkan është Bosnja e pasuar nga Maqedonia. Për Bosnjën e kam fjalën për disa fshatra, por edhe në përgjithësi për politikën, për qasjen e këtij shteti ndaj këtij fenomeni duke patur parasysh se është një shtet i ndarë, me problemet e veta të kushtetueshmërisë, të ekzistencës së shtetit si një i tërë etj. etj.

Është një shtet nga më të varfrit e Ballkanit dhe sigurisht që ka patur një numër shumë të lartë luftëtarësh të huaj që i janë bashkuar ISIS-it dhe AL NUSRËS në Siri dhe në Irak. Edhe në Maqedoni është problem i mprehtë, sepse në Kosovë deri tani janë përballur autoritetet.

Sa i takon Maqedonisë, problemi qëndron sepse çështja e ekstremizmit fetar po identifikohet me shqiptarët. Këta të fundit po etiketohen si ekstremistë, si pjesa më negative në këtë situatë dhe kjo është lejuar nga shteti maqedonas.

Nga një shikim i shpejtë i strategjisë, vihen re institucionet që duhet të përfshihen në parandalimin e ekstremizmit, si për shembull shkollat…

Një nga prioritetet kryesore që ka nxjerrë strategjia ka qenë rritja e ndërgjegjes dhe e vetëdijes për rreziqet që i kanosen Shqipërisë nga ky lloj ekstremizmi fetar. Ka pasur një nismë të qeverisë shqiptare për futjen e edukimit fetar në shkolla. Ka qenë një projekt pilot, i cili është testuar dhe pati shumë kundërshtime. Me sa di unë nuk ka nxjerrë përfundime akoma, sepse është testuar në pak shkolla për të parë nëse do të funksionojë. Ka patur shumë kundërshtime për mënyrën e edukimit fetar për mënyrën se kush do ta zhvillojë lëndën, çfarë përgatitjeje duhet të kenë ata, çfarë teksti do përdoret, pse ky tekst dhe jo një tjetër. Është një çështje delikate, sepse prek spektrin fetar në një shoqëri, e cila predikon harmoninë fetare.

Pikërisht, a mund të niset si edukim dhe të “prodhojë” efektin e kundërt?

Mund të ketë edhe efektin e kundërt, pasi mund të krijohen përçarje në zona. P.sh.; po ta bësh këtë në një zonë ku fëmijët nuk merren fare me fenë do të thotë se praktikisht mund të nxisësh disa situata që mund të çojnë në përshkallëzime të tilla në të ardhmen, por ky është një eventualitet shumë i largët.

Sa i takon edukimit ka dhe një tjetër dimension. Studimet kanë treguar, të paktën ato që unë kam kryer dhe nga intervistat që unë kam marrë në terren, ka rezultuar se mësuesit janë totalisht të paaftë për të kuptuar një fenomen të tillë. Janë të paaftë, pasi nuk e njohin fenomenin, ashtu si edhe të gjithë personat e tjerë që nuk kanë lidhje me këtë çështje.

Kjo është edhe më problematike në zonat të cilat kanë qenë të prekura nga radikalizmi fetar p.sh.; në fshatra të tëra prej nga ku kanë ikur këta shqiptarë, të cilët i janë bashkuar luftës në Siri apo në Irak me ISIS.

Nga qytete apo rrethina qytetesh ku janë nisur një numër tjetër shqiptarësh, pra në disa zona të Shqipërisë, jo në të gjithë vendin. Kështu që edhe fenomenin duhet ta lokalizojmë.
Sa i përket një tjetër elementi të edukimit është sa duhet ndërhyrë në shkollën e mesme apo edhe në shkollën 9-vjeçare apo atë fillore. Është shumë problem që të ndërhysh në shkollën 9-vjeçare, pasi ka shumë arsye të tjera se pse nuk duhet bërë dhe pse mund të shkaktonte efektet e kundërta. Në gjimnaz është më e lehtë.

Mund t’iu them se edhe në gjimnazet e Tiranës është shfaqur ky problem dhe është mbyllur menjëherë si histori nga frika se mos e etiketohen personat. Ka patur gjimnaze në të gjitha qytetet e mëdha të Shqipërisë.

Ka pasur fëmijë që kanë shfaqur prirje radikale, por ky është një debat tjetër dhe që kërkon tjetër qasje.

Në përgjithësi ajo që duhet të kemi parasysh është se nuk janë vetëm mësuesit, por janë edhe psikologët e shkollave dhe punonjësit social, sociologët, të cilët mund të trajnohen për të kuptuar më mirë këtë fenomen.

Pse shteti nuk flet për këto çështje?

Shteti ka qenë i paaftë për të kuptuar thellësinë e këtij problemi, për të kuptuar shkallën e vërtetë të këtij problemi.

Duket sikur shteti ka bërë veprim si reagim ndaj përcjelljeve që janë bërë nga aktorët ndërkombëtarë dhe kryesisht nga partnerët tanë në NATO.

Shteti shqiptar e ka bërë strategjinë në vrap e sipër, pa u konsultuar. Strategjia ka edhe një plan veprimim, ku përfshihet shoqëria civile, studiuesve dhe aktorë të tjerë në luftën kundër këtij fenomeni. Por fakti është që nuk është kuptuar, të paktën në gjykimin tim, shkalla reale e rrezikut që sjell ky fenomen në Shqipëri.

Shoqëria civile aktualisht, a e njeh luftën kundër ekstremizmit të dhunshëm?

Shoqëria civile ka probleme shumë të mëdha sa i takon ekstremizmit të dhunshëm.

Cili duhet të jetë roli i shoqërisë civile në Shqipëri lidhur me këtë çështje?

Duhet të jetë i aktorëve të cilët rrisin ndërgjegjësimin, të cilët bëhen aktivë në komunitete më të prekura nga ky fenomen dhe punojnë në terren duke identifikuar problemet dhe jo duke zhvilluar konferenca.

Shoqëria civile në përgjithësi duhet të merret me pjesën e edukimit dhe të krijimit të një kuadri apo presioni të mirë pozitiv ndaj qeverisë për të marrë hapa të caktuar konkretë për të përmirësuar jetën e individëve në komunitetet ku ata janë , duhet të jetë shumë aktive në luftën kundër steriotipeve fetare, kundër steriotipeve komunitare, të jetë shumë aktive në terren për t’i nxjerrë këta njerëz nga izolimi dhe nga tjetërsimi dhe vlerësoj se shoqëria civile nuk është asgjëkundi.

Ajo që bën shoqëria civile aktualisht është se thjeshtë tërhiqet pas disa fondeve për të siguruar para për të bërë disa aktivitete, të cilat pastaj nuk kanë një mekanizëm të mirëfilltë sesi ta masin impaktin për të parë se çfarë kanë bërë realisht, përveçse kanë bërë aktivitetin.

Pikërisht për këtë ne kemi aplikuar tek përforcimi i kapaciteteve të shoqërisë civile dhe gazetarët.

Problem i madh është edhe me gazetarët, pasi ata nuk e dinë dhe e shumëfishojnë çështjen duke folur gabimisht për terma që nuk i dinë. Pra duke i fryrë shpesh herë zjarrit pa dashjen e tyre për shkak të padijes.

Media ka një rol shume të madh dhe është pjesë e shoqërisë civile. Përveç shoqërisë civile, e cila nuk ka kapacitetet e nevojshme dhe nuk e njeh fenomenin, unë kam bërë këtë intervistën dhe kam nxjerrë të dhëna të sakta se çfarë ndodh me shoqërinë civile në Shqipëri, sa e aftë është ajo, sa e përgatitur është ajo.

Askush nuk e njeh fenomenin, është një çështje që të josh pak le të themi, por është vërtetë interesante dhe shpesh herë mendojnë njerëzit që e dinë, por unë mendoj se më shumë bëjnë dëm sesa rregullojnë gjëra.

Ajo që dua të them është se këta persona të kthyer po izolohen gjithnjë e më tepër, ndihen pa përkrahje. Nuk ndihet dora e shtetit, nuk kanë njerëz që ti afrojë, nuk ka mekanizma për deradikalizimin e tyre, nuk ka institucione që të merren me procesin e deideologjizimit të tyre.

Pra radikalizmi dhe ekstremizmi fetar është një ideologji. Nuk mund të luftohet përveç se me ideologji. Jo të gjithë mund të kenë sukses për të luftuar ekstremizmin fetar në Shqipëri, por edhe në botë.

Mesazhet e mia për veshët e radikalistëve dhe ekstremistëve janë 0. Duhet luftuar nëpërmjet imamëve të moderuar, përmes zërave të moderuar fetar, të cilët e njohin fenomenin, e njohin diskursin fetar, dinë si të përgjigjen në mënyrë fetare, janë të përgatitur fetarisht.

Pra duhet të përdorësh të njëjtën armë në të njëjtën mënyrë, të ndjekësh një linjë diskursi e kam fjalën. Të flasësh me gjuhen e moderuar, të cilën mund ta bëjë vetëm pjesa e moderuar e Komunitetit Mysliman Shqiptar. Ata duhen fuqizuar si KMSH, ashtu sikurse duhen fuqizuar mediat që të mos shumëfishojnë radikalizmin apo ndjenjën e urrejtjes që ky grup mund të ketë ndaj të tjerëve.

Dhe unë mendoj se ky grup po rritet dhe është gabim nëse ne mendojmë se kemi mbaruar me këtë gjë.

Burimi: Shendeti.com.al