Ky raport synon të japë një pasqyrë të përgjithshme të organizatave muslimane në Evropën Perëndimore. Duke vepruar kështu, së pari do të përshkruajë një kornizë për kategorizimin e organizatave ekstremisht të ndryshme muslimane aktive në kontinent sipas pikëpamjeve të tyre fetare dhe politike. Më pas do të përpiqet të vlerësojë influencën dhe ndikimin e tyre në popullatat europiane muslimane. Duhet të theksohet se çdo analizë që mbulon tërë kontinentin është në mënyrë të pashmangshme e thjeshtuar dhe e pasaktë. Secili vend ka historinë e vet dhe praninë myslimane te veçantë, që ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme nga njëri-tjetri në madhësi, origjinë, struktura, kushte socio-ekonomike dhe besime. Dokumenti synon të sigurojë një kornizë të përgjithshme që mund të adoptohet për çdo realitet, duke bërë përshtatjet e nevojshme.
Një xhungël heterogjene
Edhe pse një popullsi e vogël muslimane ekzistonte në disa vende Europiane në shekullin e 19-të, një prani në shkallë të gjerë filloi të shihej vetëm në vitet 1960. Ekonomitë në lulëzim të vendeve më të industrializuara të Europës shpesh mbushën nevojën për punë të lirë dhe të pakualifikuar me emigrantë nga vende të ndryshme me shumicë myslimane të lidhura nëpërmjet lidhjeve koloniale ekzistuese ose marrëveshjeve të punës midis qeverive. Në atë kohë të dyja qeveritë Europiane dhe emigrantët muslimanë e perceptuan këtë fenomen si të përkohshëm, duke pritur që të ktheheshin në vendet e tyre të origjinës pas disa vitesh. Për këtë arsye muslimanët krijuan në atë kohë një prani të padukshme në Evropë.
Situata ndryshoi ndjeshëm në vitet 1970. Në vazhdën e rënies ekonomike të shkaktuar nga kriza e naftës 1974, shumica e vendeve europiane kufizuan imigracionin. Megjithatë, edhe pse rregulloret reduktuan fluksin e punëtorëve të rinj, ligjet e ribashkimit familjar të miratuara në të gjithë Evropën lejuan që punëtorët migrues të bashkohen me bashkëshortët dhe fëmijët e tyre. Në vend që të ktheheshin në vendet e tyre, shumica dërrmuese vendosën të qëndronin përgjithmonë në Evropë me familjet e tyre. Që atëherë, popullsia myslimane e Evropës është rritur vazhdimisht. Në valën e parë të emigrantëve është shtuar një gjeneratë e dytë dhe madje edhe një e tretë e muslimanëve të lindur europianë, shumica prej tyre qytetarë të vendit të tyre të lindjes. Dhe, meqë një numër i madh i azilkërkuesve nga vende të ndryshme me shumicë muslimane të shkatërruara nga lufta janë bashkuar me emigrantët ligjorë dhe të paligjshëm, prania e myslimanëve është zgjeruar në zona të Europës Jugore ku më parë nuk ka qënë e pranishme. Sot, pothuajse të gjitha vendet europiane presin një pakicë myslimane dhe vlerësimet më të mira e vendosin numrin e myslimanëve që jetojnë në Evropën Perëndimore në mes 15 dhe 20 milionë, duke e bërë Islamin fenë e dytë të kontinentit.
Prezenca myslimane ndryshon shumë nga një vend në tjetrin. Në disa vende myslimanët që kërkojnë origjinën e tyre në një rajon apo vend të caktuar përbëjnë një shumicë. Ky është rasti, për shembull, i afrikanëve të Veriut (veçanërisht algjerianët) në Francë, aziatikët e Jugut (pakistanezët në veçanti) në Britaninë e Madhe, turqit në Gjermani ose marokenët në Spanjë. Megjithatë, për të qenë të sigurt, në të gjitha këto vende ekzistojnë komunitete të konsiderueshme myslimane që vijnë nga zona të tjera. Në disa vende të tjera europiane, si Suedia apo Italia, imigracioni musliman është edhe më i ndryshëm, pa asnjë grup që përbën shumicën.
Por edhe midis grupeve me origjinë nga i njëjti vend ka dallime etnike me rëndësi vendimtare. Emigrantët nga Turqia në të gjitha vendet e Evropës Perëndimore janë kryesisht sunitë, por ka një numër të konsiderueshëm të Alevitëve e sekti i minoritetit Shia. Në të njëjtën mënyrë, myslimanët sunitë me prejardhje nga Turqia mund të jenë turq etnikë ose kurdë – një dallim me implikime shumë të rëndësishme. Për më tepër, martesat midis myslimanëve evropianë dhe prania e një numri të konsiderueshëm të të konvertuarve (me prejardhje të ndryshme etnike dhe sekte të ndryshme ) shton diversitetin në Islamin e Evropës.
Për më tepër, përveç origjinës kombëtare, ndarjeve etnike dhe të sektit, komunitetet myslimane evropiane, karakterizohen nga dallime të rëndësishme sociale, arsimore dhe politike. Në thelb, nuk mund të bëhet gabim më i madh sesa të shihet bashkësia myslimane e ndonjë vendi europian si një bllok monolit. Në të vërtetë, shumë pyesin veten nëse do të ishte më e përshtatshme të flitej për “komunitetet myslimane” dhe jo për një bashkësi të vetme muslimane.
Këto ndarje reflektohen në numrin e lartë të organizatave të ndryshme që muslimanët që jetojnë në Evropën Perëndimore kanë krijuar gjatë dekadave të fundit. Për të përshkruar këtë peizazh të ndërlikuar, ky raport synon të sigurojë një kornizë të përgjithshme për kategorizimin e një numri organizatash myslimane që veprojnë në Evropë. Ndërsa etnia dhe origjina kombëtare janë faktorë të rëndësishëm, ky raport synon të kategorizojë organizatat myslimane me bazë evropiane bazuar në pikëpamjet e tyre politike dhe fetare. Kriteri i përdorur për kategorizimin e organizatave, bazohet në pikëpamjen e një organizate mbi rolin që Islami duhet të ketë në jetën publike. Në thelb, ky raport kërkon të identifikojë një vazhdimësi që sheh në një organizatë ekstreme islamike – që janë grupe dhe rrjete që e perceptojnë Islamin si një sistem gjithëpërfshirës që formon të gjitha aspektet e jetës private dhe publike – dhe në grupimet e tjera laike që në mënyrë proaktive avokojnë kufizimin e rreptë të Islamit në sferën private.
Ky sistem në mënyrë të pashmangshme ia përshtat vetes arbitraritetin. Organizatat shpesh ndryshojnë pozicione gjatë kohës, duke rivlerësuar disa nga pikëpamjet e tyre dhe duke lëvizur përgjatë vazhdimësisë (kurbës së vazhdueshmërinë). Për më tepër, shumica e tyre nuk janë si një bllok , por shpesh ndahen nga brenda në një sërë çështjesh. Për më tepër, është e rëndësishme të dallojmë pikëpamjet fetare dhe politike – edhe pse vija e ndarjes është shpesh e hollë. Nuk është e pazakontë të gjejmë organizata që përqafojnë një interpretim jashtëzakonisht konservativ të Islamit, por nuk janë të përfshirë në ndonjë përpjekje për të futur elemente të saj në jetën publike.
Së fundi, diskutimi i organizatave të ndryshme myslimane mbi rolin e Islamit në jetën publike ndryshon ndjeshëm nga vendi në vend, gjithashtu në funksion të qëndrimeve që secili vend ka drejt rolit të fesë.
Nga ateistët militantë në xhihadistë
Në një skaj të kurbës së vazhdimësisë ekzistojnë “sekularistët ( ateistët) ekstremë”, muslimanë me bazë evropiane që janë shumë kritike për shumë pozita brenda bashkësive muslimane dhe, në disa raste me Islamin vetë. Me disa përjashtime , sekularistët ( ateistët) ekstremë nuk janë të organizuar në struktura fuksionale dhe të përhershme. Përkundrazi, ata janë intelektualë, politikanë apo aktivistë me prejardhje myslimane, të cilët, për shkak të pozicioneve të tyre, kanë ngritur zërin në dënimin e konservatorizmit, mungesës së vetëkritikës, mosgatishmërisë për t’u integruar dhe tendencave të tjera negative brenda komuniteteve muslimane evropiane. Disa prej tyre kanë drejtuar kritikat e tyre jo vetëm kundër komuniteteve dhe / ose liderëve myslimanë, por edhe kundër vetë fesë dhe një grusht njerëzisht , si ish-deputeti holandez Ayaan Hirsi Ali dhe italiani Magdi Allam e kanë braktisur Islamin.
Është e vështirë të vlerësosh ndikimin e këtyre elementeve brenda komuniteteve muslimane. Shumica prej tyre nxjerrin reagime negative shumë të zëshme nga disa muslimanë evropianë, por kjo nuk siguron domosdoshmërisht një tregues të popullaritetit të tyre, pasi reagimi i pakicës nuk duhet të ngatërrohet me pikëpamjet e shumicës – aty mund të ketë një seksion të madh të komunitetit musliman që në heshtje miraton pikëpamjet e tyre. Për të njënjtën arsye, duhet të theksohet se shumica e këtyre elementeve nuk udhëheqin ose i përkasin lëvizjeve të mëdha dhe të strukturuara, por, në vend të kësaj, funksionojnë si individë të izoluar. Disa prej tyre janë mjaft të suksesshëm dhe janë bërë intelektualë kryesorë publikë (si Afshin Ellian në Holandë) ose politikanë të shquar (si NaserKhader në Danimarkë) në vendet e tyre. Por është e diskutueshme se rrënjët e sukseseve të tyre gjenden kryesisht në mbështetjen që marrin nga jo-muslimanët dhe jo nga komunitetet myslimane.
Organizata të tilla, në njëfarë kuptimi, quhen “myslimanë” si specifikim: anëtarët e tyre janë muslimanë, por fokusi i tyre nuk është fetar. Ndonëse breza të rinj janë më pak të tërhequr nga shoqatat që janë aq të lidhura ngushtë me vendet e lindjes së prindërve të tyre, këto grupe ende përfaqësojnë një pjesë të rëndësishme të organizatave muslimane të Evropës. Grupimet e tjera shpesh përqendrohen në çështje specifike, siç janë të drejtat apo kushtet e grave në një lagje të caktuar.
Duke u zhvendosur më tej në qendrën e continuimit gjejme organizatat fetare “të zakonshme”. Gjatë njëzet viteve të fundit numri i organizatave fetare islamike është rritur ndjeshëm, ky zhvillim i stimuluar nga disa faktorë. Në botën muslimane, rënia e nacionalizmit, e datuar në fillim të viteve 1970, përkoi me kthimin në forma të ndryshme të devotshmërisë islame. Në Evropë, emigrantët myslimanë, të parë, të dytë dhe të tretë, që përpiqen të përshtaten me jetën në Perëndim, gjithashtu kanë ardhur ta shohin Islamin si një ofrues të identitetit kulturor.
Organizatat fetare janë edhe më të larmishme sesa homologët e tyre laikë. Një ndarje e parë e rëndësishme është përgjatë linjave sektare( te sekteve ). Shumica e muslimanëve që jetojnë në Evropë janë sunitë, por ka komunitete të konsiderueshme Shia në Mbretërinë e Bashkuar dhe në vendet skandinave. Në disa vende evropiane ekziston një prani domethënëse e Alevitëve (Gjermania, Austria) dhe Ahmadiya (Britania e Madhe), dy sekte të cilët i përkasin Islamit janë gjerësisht të diskutueshme. Një parim i dytë i diferencimit, aq i rëndësishëm sa i pari në shpjegimin e fragmentimit të Islamit të organizuar në Evropë, është përkatësia etnike – ose, më saktësisht, kombësia. Pothuajse në mënyrë rigoroze si shoqëritë laike, organizatat fetare kanë tendencë të ndahen përgjatë vijave kombëtare dhe jo në katër grupet kryesore etnike të emigrantëve muslimanë (arabë, turq, indo-pakistanezë dhe afrikanë ). Grupet e tjera etnike, si kurdët, shqiptarët apo somalezët, gjithashtu në përgjithësi kanë xhamitë dhe organizatat e tyre. Ndërsa ndarjet në bazë të kombit të origjinës dhe përkatësisë etnike po bëhen më pak të mprehta, pasi gjenerata e dytë dhe e tretë e muslimanëve të lindur evropian po rriten , ato vazhdojnë të ekzistojnë dhe janë një pengesë e madhe për krijimin e një lidershipi të unifikuar musliman.
Megjithatë, siç thuhet, sekti dhe etnia konsiderohen të rëndësishme, por jo faktorë parësorë që formojnë kategorizimin e këtij raporti për organizatat muslimane. Sipas saj, organizatat fetare që përqafojnë një thjeshtëzim dhe interpretim apolitik të Islamit zënë pozicionin në të djathtë të organizatave laike. Ndërsa çdo rast duhet të analizohet individualisht dhe ka nuanca të rëndësishme për t’u marrë në konsideratë, është e drejtë të thuhet se shumica e organizatave muslimane në Evropë mund të përfshihen në këtë kategori.Organizata mesatare muslimane ose xhamia, në fakt, nuk promovon në mënyrë aktive pikëpamjet islamike apo radikale.
Kjo nuk do të thotë që pikëpamjet e shumë prej tyre nuk janë shumë konservatore dhe, në disa çështje kyçe, kontradiktore, nëse jo, plotësisht problematike për shumicën e evropianëve. Një interpretim tradicional i Islamit çon në qëndrime mbi çështje të tilla si roli i grave apo liria fetare (domethënë, aftësia për të lënë Islamin) që shumica e evropianëve do ta konsideronin mjaft radikale. Kjo çështje nuk duhet të lihet menjanë dhe meriton një debat më të madh, por nuk është qëllimi i këtij raporti. Për hir të raportit, qendra e kurbës së vazhdimësisë së organizatave evropiane muslimane është e pushtuar nga një numër i madh organizatash që përqafojnë një interpretim konservator të Islamit – përsëri, me dallime të rëndësishme mes tyre – por nuk nxisin në mënyrë aktive futjen e Zakoneve apo ligjeve islame në hapësirën publike.
Ndërkohë që shumë organizata dhe trende i përkasin këtij nëngrupi të madh, një komponent i rëndësishëm është i ashtëquajturi “Islami i Ambasadës”. “Islami i Ambasadës” është termi që përdoret shpesh për të përshkruar rrjetet e vendosura nga qeveritë e një numri të vogël të vendeve muslimane që kanë parë miliona qytetarë të tyre të migrojnë në Evropë. Të etur për arsye politike, financiare dhe të sigurisë për të ruajtur kontrollin mbi komunitetet e tyre të jashtme, qeveritë e Turqisë, Algjerisë, Marokut dhe, në një masë më të vogël, Tunizia dhe Egjipti, kanë krijuar institucione për t’i shërbyer nevojave kulturore, arsimore dhe fetare e qytetarëve të tyre që jetojnë në Evropë.
Konceptuar (dhe perceptuar) si longae manus (dora e zgjatur) e qeverive të tyre, këto institucione në përgjithësi predikojnë atë që konsiderohet gjerësisht një interpretim i moderuar i Islamit dhe përpjekje për të përforcuar lidhjet e besimtarëve me atdheun e tyre. Veçanërisht i gjerë është rrjeti i themeluar në Europë nga shteti turk, Ministria e Punëve të Çështjeve) drejton qindra xhami dhe ka më shumë se 1,200 imamë në të gjitha vendet e Evropës Perëndimore me një komunitet të konsiderueshëm të emigrantëve turq. Organizatat e krijuara ose të mbështetura nga qeveritë muslimane kanë punuar me qeveritë evropiane për dekada të tëra. Për shembull, disa qeveri evropiane kanë lidhur marrëveshje me ministrinë turke dhe me disa organizime të qeverive të ndryshme të Afrikës së Veriut, duke lejuar punonjësit e tyre të bëjnë xhami ose të mësojnë islamin tek nxënësit muslimanë në shkollat publike.
Duke u zhvendosur drejt nga mesi i kurbës së vazhdimësisë mund të gjenden organizata dhe lëvizje që janë gjithnjë e më konservatore në opinionin e tyre, por jo islamike. Është e qartë se dallimi ndonjëherë është i dobët dhe shumë i debatueshëm, duke lënë zona të mëdha gri. Barelvis, për shembull, është një lloj sekti musliman konservativ ndaj Islamit me origjinë nga Azia Jugore, që është gjerësisht e popullarizuar në mesin e myslimanëve britanikë. A janë islamistët Barelvis? Me sa duket jo, pasi ata nuk marrin pjesë aktivisht në aktivitetet politike që synojnë futjen e rendit politik islam (edhe pse kjo deklaratë është disi e diskutueshme).
Megjithatë, në shumë çështje qëndrimet e tyre janë identike – nëse jo, në disa raste, më konservatore – sesa ato të shumë islamistëve. Linjat përgjatë kësaj dhe shumicës së seksioneve të kurbës së vahzdueshmërisë janë të paqartë.
Së fundi, organizatat islamike zënë pjesën e poshtme majtas të vijës së vazhdueshmërisë. Ky material nuk do të zgjerohet në historinë, natyrën, qëllimet dhe metodat e organizatave islamike në Evropë, pasi kjo detyrë u përmbush në një material të mëparshëm. Mjafton të thuhet se, siç është intuitive, pjesëmarrësistët janë në pjesën e poshtme të seksionit të kurbës së vazhdueshmërisë që u është (caktuar )islamistëve dhe refuzuesve të dhunshëm në pjesën në të djathtë të kurbës të vazhdimësisë.
Të qënurit fetar i muslimaneve europianë.
Dinamika e marrëdhënieve midis shumë organizatave evropiane myslimane janë komplekse, duke filluar nga bashkëpunimi i rastit në konfrontim të drejtpërdrejtë, edhe pse konkurrenca është normale. Evropa është një treg i ri fetar për Islamin, dhe organizatat konkurrojnë për influencë si brenda bashkësisë m uslimane ashtu edhe me institucionet evropiane. Kjo panoramë është gjithnjë në ndryshim, pasi rëndësia dhe dukshmëria e organizatave rritet dhe bie, duke reflektuar jo domosdoshmërisht numrin e pasuesve të tyre, por më tepër mjetet që ata posedojnë.
Megjithatë, shumë indikacione tregojnë për faktin se kjo konkurrencë shpesh ndodh brenda një ambjenti të vogël, pothuajse të injoruar nga shumica e muslimanëve evropianë. Në të vërtetë, shumica e muslimanëve evropianë nuk janë të lidhur me ndonjë organizatë. Studime të veçanta të kryera në disa vende kanë gjetur se jo më shumë se 10-12% e muslimanëve janë të angazhuar në mënyrë aktive ose madje i përkasin një organizate muslimane, duke treguar praninë e një shumice të heshtur që nuk ndihen të përfaqësuar nga asnjë organizatë konkurruese. Një sondazh i vitit 2007 i kryer në Danimarkë për shembull, tregoi se vetëm 5% e muslimanëve danezë shkuan në një xhami ose folën me një imam të paktën një herë në muaj, dhe gjysma e tyre e rrallë morën pjesë në ceremonitë fetare. Një sondazh i vitit 2008 i muslimanëve të rinj holandezë me prejardhje marokene zbuloi se 72% rrallë ose kurrë vizituan një xhami.
Për më tepër, ndërsa numrat dhe përqindjet e sakta nuk mund të përcaktohen, studimet sugjerojnë se shumica e myslimanëve evropianë mund të kategorizohen si muslimanë “kulturorë” ose “sociologjikë”. Muslimanët sociologjikë e interpretojnë shumë besimin e tyre si shumica e evropianëve bashkëkohorë: ata e shohin përkatësinë e tyre fetare si thjesht kulturore, një traditë familjare dhe një burim identiteti, por jo si qendër e jetës së tyre. Disa mund të jenë skeptikë
; të tjerët mund të jenë indiferentë ndaj fesë ose thjesht pranojnë se Islami formon disa rite të kalimit (si martesa) pa ushtruar ndikim të përgjithshëm në jetën e tyre.
Por shumë myslimanë fetarë dhe praktikues, gjithashtu, mbeten të pavarur nga organizatat. Shumë muslimanë evropianë, veçanërisht të brezit të dytë dhe të tretë, kanë krijuar mënyra të reja të individualizuara për të jetuar besimin e tyre; këto forma hibride shpesh bashkojnë elementët tradicionalë të Islamit me aspekte të jetës perëndimore dhe janë krejtësisht të pavarura nga çdo strukturë. Të tjerët praktikojnë më shumë forma ortodokse të Islamit dhe mund të frekuentojnë rregullisht një xhami të zgjedhur prej tyre, por ata nuk e njohin veten te asnjë organizate muslimane që vepron në Evropë.
Vlerësimi i përfaqësimit
Për shkak të fragmentimit të brendshëm të komunitetit dhe ngurrimit të përhapur tek individët
për t’u shoqëruar, asnjë organizatë që vepron në Evropën Perëndimore nuk ka arritur të tërheqë me dicka që është afër shumicës së muslimanëve. Prandaj është shumë e vështirë të vlerësohet popullariteti i secilës organizatë ose të përcaktohet se sa përqindje e muslimanëve evropianë në çdo vend duhet të vendosen në kurbën e vazhdimësisë së lartpërmendur. Ky raport do të sugjerojë tre qasje që mund të japin të paktën disa të dhëna mbi popullaritetin e organizatave të ndryshme myslimane: qasjet e informimit të qeverisë, modelet e votimit dhe popullaritetin e ideve.
Qasja qeveritare
Në thelb, qasja e parë sheh se si qeveritë e ndryshme evropiane kanë arritur tek komunitetet e tyre lokale muslimane kur kërkojnë të formojnë organe përfaqësuese. Kjo qasje supozon se qeveritë janë institucionet më të mira të pozicionuara për të vlerësuar dinamikën brenda komuniteteve myslimane në territoret e tyre dhe për këtë arsye pesha që u kanë atribuar organizatave të ndryshme muslimane reflekton disi qëndrimin e tyre aktual në komunitet.
Në realitet kjo qasje ka kufizime të mëdha. Qeveritë evropiane, veçanërisht në të kaluarën, nuk ishin në dijeni të dinamikave të brendshme brenda komuniteteve myslimane dhe shpesh e kufizonin shtrirjen e tyre me forca të forta dhe të organizuara, për “frutat më të ulëta pra rezultate me përpjekje minimale”, duke shpërfillur forcat e tjera që mund të kenë pasur pasoja të rëndësishme në komuniteti por nuk ishin aq të zëshëm dhe të shkathët politikisht si të tjerët. Për më tepër, ekzistojnë rrethana në të cilat qeveritë kanë përjashtuar qëllimisht forca të caktuara nga iniciativat e shtrirjes për arsye politike ose për shkak se ata i konsideronin ata partnerë të papërshtatshëm për përpjekje të tilla pavarësisht faktit se ata përfaqësonin një seksion të rëndësishëm të komunitetit musliman lokal.
Pavarësisht nga këto kufizime të rëndësishme, është e rëndësishme të shihet se si qeveritë kanë angazhuar komunitetet myslimane, pasi ajo siguron të dhëna për të dyja dinamikat brenda komuniteteve muslimane evropiane dhe politikëbërjes evropiane dhe qëndrimet ndaj Islamit. Detyra e gjetjes së bashkëbiseduesve brenda komuniteteve myslimane të Evropës ka qenë jashtëzakonisht e vështirë. Shumë qeveri kanë bërë marëveshje me një sërë organizatash që luftojnë për t’u bërë përfaqësues ttë bashkësisë muslimane dhe që nuk duan të bashkëpunojnë me konkurrentët e tyre. Cila nga organizatat e shumta muslimane duhet të ulet në tryezë me qeverinë për të negociuar çështje të tilla si rregullimi i therjes së kafshëve sipas metodës halal ose hartimin e legjislacionit për të lejuar muslimanët të mos punojnë ditën e premten? Cili duhet të thirret të bashkohet me qeverinë për të hartuar programe për të mësuar Islamin në shkollat publike apo për të trajnuar imamët? Siç tha një komentator, “Kur zyrtarët qeveritarë kërkojnë një bashkëbisedues të përgjegjshëm, ata zbulojnë që zëri musliman është një kakofoni më tepër se një kor.”
Mungesa e lidershipit të unifikuar të komuniteteve myslimane evropiane ka penguar ndjeshëm procesin e qeverisjes së Islamit në shumë vende kushtetuta e të cilave kërkon që një grup fetar të njihet nga shteti në mënyrë që të gëzojë një shumëllojshmëri të të drejtave dhe përfitimeve. Procesi i njohjes ka qenë mjaft i drejtpërdrejtë në ato pak vende evropiane që, për arsye historike, kanë një pakicë muslimane të mirë-organizuar. Për shembull, në disa vende të Evropës Lindore, si Bullgaria dhe Rumania, një jurist religjioni përfaqëson autoritetin politik dhe shpirtëror. Edhe pse lidershipi i juristit të religjonit mund të jetë (dhe shpesh është) sfiduar nga forcat konkurruese brenda bashkësisë muslimane, struktura institucionale krijon një pikë formale kontakti për qeveritë bullgare dhe rumune. Në Greqi, statusi i bashkësisë muslimane u përcaktua në traktatin e paqes së Luizianës në vitin 1923 me Turqinë. Marrëveshja ishte e përshtatshme për marrëdhëniet me minoritetin të konsiderueshëm turk të Trakisë, por është bërë gjithnjë e më i pamjaftueshëm për të menaxhuar marrëdhëniet e shtetit me komunitetin e ri musliman grek, i cili përbëhet kryesisht nga emigrantët. Kohët e fundit, Austria, Spanja dhe Belgjika kanë miratuar ligje që identifikojnë një trup përfaqësues për të shërbyer si bashkëbisedues zyrtar i bashkësisë muslimane me shtetin. Megjithëse zbatimi i përditshëm i këtyre masave nuk ka ecur gjithmonë pa probleme, ato përfaqësojnë qasjet më të përparuara për institucionalizimin e Islamit; shumica e vendeve evropiane nuk kanë lëvizur përtej debatit dhe eksperimentimit.
Disa vende, të tilla si Suedia, për shembull, kanë zgjedhur një organizatë muslimane si partnerin e tyre ekskluziv për pothuajse të gjitha iniciativat – një qasje që ajo e ka braktisur tani. Në mënyrë të ngjashme, për të kompensuar mungesën e udhëheqjes së unifikuar në bashkësinë e saj muslimane, Britania e Madhe siguroi mbështetje politike dhe financiare për një grup udhëheqësish muslimanë të zgjedhur në mënyrë të veçantë, të cilat duhej të ishin, në planet e sekretarit të shtetit, ndërmjetës midis qeverisë dhe popullatës britanike muslimane. Qeveria britanike ka ndryshuar kohët e fundit mbështetjen e saj për Këshillin musliman të Britanisë, pasi kuptoi se organizata, e dominuar nga bashkëpunëtorët e organizatave të ndryshme islamike, u tregua jo e besueshme dhe nuk realizoi asnjë nga premtimet e saj. Në të kundërt, Franca dhe Italia kanë vendosur të formojnë organe përfaqësuese (të zgjedhura me një formulë të diskutueshme bazuar në metra katror të xhamive në Francë, të emëruar nga qeveria në Itali) për të shërbyer si partnerë zyrtarë të qeverive.
Një analizë e politikës së adoptuar nga secili vend, duke shikuar në veçanti në atë që organizatat janë të angazhuara si përfaqësuese e bashkësisë muslimane, munden, përkundër paralajmërimeve të lartpërmendura, të japin një vështrim të shkurtër për ndikimin e supozuar të organizatave të ndryshme muslimane brenda secilit vend evropian. Duhet të theksohet se dy llojet e organizatave që në shumicën e vendeve konkurojnë për statusin e bashkëbiseduesve kryesorë të qeverisë janë ato që mbështeten nga qeveritë me shumicë muslimane dhe ato të lidhura me lëvizjet islamike pjesëmarrëse. Asnjë nuk ka mbështetjen e përgjithshme që do t’i kualifikonte ata për të shërbyer si përfaqësues i vetëm i komunitetit më të madh musliman; megjithatë ata vetëm kanë aparatin organizativ dhe kontrollin mbi një rrjet xhami që u japin atyre të paktën pamjen e posedimit mbarëkombëtar në shumicën e vendeve evropiane. Organizatat e tjera, në fakt, kanë tendencë të jenë të vogla, të pafinancuara dhe të veprojnë vetëm në nivel lokal; prandaj ata shpesh nuk janë në gjendje të konkurrojnë me strukturat më të sofistikuara të krijuara nga “islami i ambasadës” dhe lëvizjet islamike pjesëmarrëse.
Shembulli I Zvicrës.
Disa nga dinamikat e përshkruara deri më tani mund të vërehen, me veçoritë e dukshme që secili vend ka, në Zvicër. Prania e një popullsi të konsiderueshme muslimane në territorin e Zvicrës filloi në vitet 1960, kur emigrantët ekonomik arritën në Zvicër për të punuar në punë me kualifikime të ulëta. Numri i muslimanëve që jetojnë në vend është rritur gradualisht gjatë pesëdhjetë viteve të fundit falë emigrimit, lindjes së fëmijëve të emigrantëve të dekadave të mëparshme dhe ardhjes së mijëra azilkërkuesve nga pjesë të ndryshme të botës. Si rezultat, regjistrimi kombëtar i vitit 2000 numëronte 310.807 myslimanë që jetojnë në Zvicër, afërsisht 4.3% të popullsisë së përgjithshme. Autoritetet vlerësuan në vitin 2013 se ky numër është midis 340.000 dhe 400.000, rreth 5% e popullsisë.
Komuniteti musliman zviceran karakterizohet nga një nivel i lartë i diversitetit. Rreth 60% e muslimanëve zviceranë e përcjellin origjinën e tyre në një grup vendesh të Evropës Juglindore (Bosnje, Shqipëria, Maqedonia dhe Kosova). Rreth 20% kanë rrënjët e tyre në Turqi. Myslimanët nga Lindja e Mesme, Azia Jugore, Afrika e Veriut dhe Afrika Sahariane janë pak më shumë se 10%. Përderisa ekzistojnë xhami dhe organizata që i përkasin të gjithë muslimanëve, shumica e muslimanëve zviceranë frekuentojnë vende të adhurimit dhe organizata që janë shumë të ndara sipas linjave etnike dhe gjuhësore. Një raport i qeverisë zvicerane i vitit 2013 në mënyrë korrekte argumenton se, në vend të një “komuniteti” musliman, është më korrekte të flitet për “bashkësi myslimane”, ndërsa muslimanët që jetojnë në Zvicër kanë tendencë të bashkohen në bazë të gjuhës dhe origjinës etnike.
Është e rëndësishme të theksohet se, pavarësisht perceptimeve të përbashkëta, shumica e myslimanëve zviceranë lidhen me besimin e tyre në mënyra mjaft të ngjashme me anëtarët e feve të tjera të vendit. Një studim i vitit 2005 për Komisionin Federal për të Huajt tregon qartë se vetëm 10-15% e muslimanëve zviceranë praktikojnë besimin e tyre në mënyrë aktive dhe vetëm 11% ndjekin shërbime fetare në baza javore – numra të ngjashëm me të krishterët. Në një raport qeveritar të vitit 2013 autoritetet zvicerane argumentojnë se nga pothuajse 400,000 muslimanë që jetojnë në Zvicër, vetëm 50,000 janë duke praktikuar dhe vetëm 25,000 i përkasin organizatave muslimane. Vetëm disa mijëra përqafojnë idetë islamike dhe vetëm dhjetëra janë “xhihadistë”. Nivelet e religjionit ndryshojnë nga komuniteti në komunitet, ndërsa arabët raportojnë nivele shumë më të larta se grupet e tjera.
Ka rreth 350 organizata islamike që kontrollojnë xhamitë – vetëm një pjesë e vogël e të cilave janë ndërtuar me qëllim dhe disa dhoma lutjesh informale në të gjithë vendin. Shumica e xhamive dhe qendrave islame kërkojnë të funksionojnë jo vetëm si vende adhurimi por edhe si qendra sociale.Shumica e organizatave islamike janë të vogla dhe funksionojnë në nivel lokal, por në shumicën e qyteteve të mëdha dhe të mesme dhe në disa kantone ka organizata ombrellë që kërkojnë të bashkojnë të gjithë ose shumicën e njësive të zonës.
Një grup organizatash, si Lidhja e myslimanëve të Zvicrës (Ligue des Musulmans de Suisse, LMS) dhe Këshilli Qendror Islamik i Zvicrës (IslamischerZentralratSchëeiz, IZRS), si dhe organizata ombrellë, si COIS (Koordinimi i organizatave të imigrantëve të Suisse) dhe FOIS (Federata e organizatave islamike ne Zvicer ), kërkojnë të përfaqësojnë komunitetin musliman zviceran në nivel kombëtar. Pretendimi i tyre përgjithësisht nuk pranohet as nga autoritetet zvicerane, dhe as nga shumica e muslimanëve zviceranë.
Plotësisht i vetëdijshëm për këto dinamika, kur në vitin 2010 kërkoi të fillonte një dialog me komunitetin musliman, qeveria zvicerane ftoi 19 individë që përfaqësonin spektrin e gjerë të islamit zviceran. Nga 18 individë (njëri nga të ftuarit nuk pranoi të merrte pjesë, pasi ai ishte Alevi dhe për këtë arsye nuk e konsideronte veten si musliman) që përbëjnë trupin zyrtar të formuar nga qeveria zvicerane, disa i përkasin organizatave të mëdha ombrellë si COIS ose FOIS. Por shumë janë vetëm individë që, për shkak të origjinës së tyre etnike, seksit dhe pikëpamjeve politike /fetare, konsiderohen se përfaqësojnë pjesë të mëdha të popullsisë myslimane zvicerane, të cilat nuk përfaqësohen nga organizatat e ngritura zvicerane muslimane. Në thelb, qeveria zvicerane vendosi që nëse ai i kufizonte ftesat e veta për përfaqësuesit e grupimeve të organizuara do të kishte angazhuar vetëm “të dyshuarit e zakonshëm” dhe do të kishte lënë pas dore seksionet e rëndësishme. Prandaj kërkoi në mënyrë proaktive individë që, ndonëse nuk kishin lidhje, mund të përfaqësonin potencialisht seksionet përkatëse të popullatës muslimane zvicerane.
Në mënyrë interesante, qeveria zvicerane vendosi të mos përfshinte në përpjekjet e saj lidershipin e (IZRS- Keshillit Qendror Islamik i Zvicrës). E themeluar në vitin 2009, IZRS ka fituar një profil të lartë për shkak të aktivizmit të saj. Ajo mund të llogarisë në rreth 2,000 anëtarë që paguajnë tarifa dhe një udhëheqje thelbësore të aktivistëve të lindur në Zvicër me arsim të lartë. Departamenti i medias lëshon njoftime të rregullta për shtyp në gjuhë të ndryshme dhe faqja e saj dhe faqja e Facebook-it janë të dizajnuara në mënyrë profesionale përditësuar vazhdimisht. Aktivistët e saj rregullisht drejtojnë fushata në të gjithë vendin (edhe pse kryesisht në zonat gjermanofolëse, ku grupi është më i mirë vendosur) duke shpërndarë libra dhe pamflete. Konferenca e saj vjetore është ngjarja më e madhe për muslimanët në vend, duke ftuar folës të shquar nga mbarë bota dhe disa mijëra pjesëmarrës. Megjithatë, pavarësisht nga këto fakte, qeveria zvicerane ka vendosur të mos ftojë anëtarët e IZRS në iniciativën e saj të dialogut, duke argumentuar se nuk është e rrënjosur mirë në komunitet dhe, më e rëndësishmja, që udhëheqësit e saj përkrahin pikëpamjet radikale. Në fakt, IZRS, shihet si e ndikuar shumë nga ideologjia Salafite (megjithëse në format e saj jo të dhunshme) dhe pikëpamjet e saj konsiderohen të papajtueshme me vlerat zvicerane.
Shembulli zviceran nxjerr në pah dinamika të ndryshme të përbashkëta për pothuajse të gjitha vendet evropiane, nga fragmentimi ekstrem i komunitetit mysliman lokal në atë të strukturave të saj organizative, nga vështirësia e krijimit të një trupi artificial që duhej të përfshinte të gjitha tendencat brenda islamit të vendit (duke përfshirë – segmente jo fetare dhe individë) në sfidën e përfshirjes së organizatave islamike në iniciativa të tilla.
Modelet e votimit
Siç thuhet në këtë dhe në raportin e mëparshëm, organizatat islamike pjesëmarrëse posedojnë një aftësi të jashtëzakonshme për të “ndikuar globalisht ” dhe për t’u konsideruar si zëdhënës për komunitetet myslimane evropiane. Dinamika është padyshim shqetësuese në disa nivele. Megjithatë, ndoshta disa indikacione se organizatat islamike pjesëmarrëse, pavarësisht nga pretendimet e tyre, kanë vetëm ndikim të kufizuar brenda bashkësive muslimane evropiane, vijnë nga dy modele politike të dëshmuara në të gjithë Evropën. E para ka të bëjë me partitë muslimane. Gjatë 20 viteve të fundit ka pasur përpjekje të ndryshme në disa vende evropiane për të krijuar partitë politike që, ndonëse në mënyra shumë të ndryshme nga njëri-tjetri, u përpoqën të paraqiteshin veten si “parti muslimane” dhe të merrnin votat e popullatës muslimane në nivel lokal ose kombëtar të zgjedhjeve. Të gjitha këto përpjekje kanë qenë pak më shumë sesa përpjekjet e improvizuara dhe të organizuara keq të individëve të izoluar apo grupimeve të vogla të cilat, pa asnjë përjashtim, kanë dështuar plotësisht për të arritur ndonjë sukses dhe në shumë raste janë shpërbërë pas disa vitesh.
Vlen të përmendet se organizatat islamike pjesëmarrëse nuk janë përfshirë në asnjë nga këto përpjekje. Mund të argumentohet se organizatat islamike pjesëmarrëse, pavarësisht pretendimeve të tyre publike, e dinë plotësisht se edhe ata nuk do të arrijnë të marrin mbështetje të gjerë dhe të shohin krijimin e partisë së tyre politike si një kurth për blofin e tyre. Një fiasko zgjedhore, në fakt, do të siguronte dëshminë e mungesës së tërheqjes së vërtetë në komunitet, duke dëmtuar rëndë ofertën e tyre të përfaqësimit me elitat evropiane. Kuptimi i plotë se formimi i partisë së tyre do të ishte i parakohshëm dhe do të zbulonte pretendimet e tyre, organizatat islamike pjesëmarrëse kanë zgjedhur që të punojnë brenda strukturave ekzistuese politike, që ndikojnë drejtpërdrejtë dhe në mënyrë indirekte në partitë e themeluara politike.
Një tjetër fenomen që potencialisht nënvizon ndikimin e kufizuar politik të organizatave islamike pjesëmarrëse muslimane evropiane është mungesa e islamistëve në mesin e anëtarëve muslimanë evropianë të parlamentit. Në shumicën e vendeve evropiane, në fakt, numri i vogël, por gjithnjë e më i madh i politikanëve me prejardhje muslimane, ka fituar vende në parlamentet kombëtare. Është e dukshme që në të gjithë kontinentin, pothuajse asnjë prej tyre nuk është i lidhur me organizatat pjesëmarrëse islamike ose mund të konsiderohet edhe ideologjikisht pranë Islamizmit. Disa prej tyre kanë bërë anti-islamizëm betejën e tyre kryesore personale dhe politike (për shembull, me ish-deputetin Danez Naser Khader dhe ish-deputetin italian Souad Sbai), por shumë të tjerë në mënyrë të ngjashme mund të konsiderohen të huaj për ideologjinë islamike. Ndonëse është e vërtetë që këta politikanë mund të mbështeten në shumë vota që vijnë nga jo-muslimanët, mungesa e parlamentarëve islamikë të zgjedhur në Evropë është ndoshta një shenjë tjetër që pretendimi i organizatave islamike pjesëmarrëse për udhëheqje është shumë i madh.
Megjithatë, nëse është ende e paqartë nëse organizatat islamike pjesëmarrëse mund të drejtojnë votën muslimane drejt një kandidati të zgjedhur prej tyre, ajo që është e padiskutueshme është se ata mund të dëmtojnë rëndë qëndrimin në komunitetin e politikanëve dhe figurave të tjera publike duke i akuzuar ata për ndjenja anti – muslimane dhe, në mënyrë më specifike, të islamofobisë. Në fakt, nuk është e pazakontë që organizatat islamike pjesëmarrëse të akuzojnë jo vetëm ata që kanë pikëpamje raciste ose ata që kritikojnë islamin e racizmit dhe islamofobisë, por edhe ata që kritikojnë organizatat islamike pjesëmarrëse ose refuzojnë të punojnë me ta. Falë makinës së tyre të propagandës, organizatat islamike pjesëmarrëse janë të afta të përhapin këto akuza përtej rrethit të kufizuar të bashkëpunëtorëve të tyre, duke i kthyer ato në thashetheme me qarkullim më të gjerë. Megjithëse organizatat islamiste pjesëmarrëse mund të mos jenë në gjendje t’i drejtojnë votuesit muslimanë drejt një kandidati apo një partie, është e diskutueshme që ata janë në gjendje të prishin reputacionin e politikanëve që i kundërshtojnë ato, pavarësisht nga vërtetësia e akuzave dhe si pasojë dëmtojnë rëndë shanset për të fituar vota brenda bashkësisë muslimane.
Popullariteti i ideve
Ndërkohë që qasjet dhe format e votimit të qeverisjes, janë pavarësisht nga gabimet e tyre të mëdha, standarde disi objektive për të vlerësuar popullaritetin dhe ndikimin e organizatave evropiane muslimane, standartii tretë – popullariteti i ideve, është kryesisht i paprekshëm. Siç shihet, shumë pak muslimanë evropianë janë të përfshirë në mënyrë aktive në organizatat muslimane. Por një mënyrë për të vlerësuar potencialisht se në cilën pjesë të kurbës së vazhdueshmërisë mund të vendosen është, të bazosh një vlerësim të tillë thjesht në pikëpamjet e tyre. Në thelb, a ndikojnë disa organizata muslimane përtej bazës së anëtarësisë së tyre, potencialisht duke i përhapur pikëpamjet e tyre në sajë të përpjekjeve efektive të shtrirjes dhe shpërndarjes?
Rasti që padyshim na vjen në mendje është, edhe një herë, ajo e organizatave islamike pjesëmarrëse, të cilat kanë pasur sukses të jashtëzakonshëm në ushtrimin e pushtetit të tyre ndaj komuniteteve myslimane jo përmes anëtarësimit të drejtpërdrejtë, i cili në përgjithësi është mjaft i kufizuar, por përmes një hegjemonie kulturore të përhapur. Jo të gjithë pjesëmarrësit e konferencave të organizatave pjesëmarrëse islamike do të përqafojnë pikëpamjet e tyre, por disa do ta bëjnë. Dhe nuk ka asnjë lëvizje tjetër muslimane që ka mjetet për të organizuar ngjarje edhe në distancë në të njënjtën shkallë si organizatat islamike pjesëmarrëse. Nëse një musliman i ri ose një i kthyer i mundshëm ka për qëllim të njohë më shumë për Islamin, ai / ajo ka më shumë gjasa të ketë qasje të lehtë në botimet e Vëllazërisë sesa në ato të ndonjë grupi tjetër islam. Derisa anëtarësimi i tyre ka mbetur mjaft i vogël, organizatat islamike pjesëmarrëse kanë treguar një aftësi të madhe për të monopolizuar ligjërimin islamik, duke e bërë interpretimin e tyre të Islamit ndoshta jo të zakonshëm, por të paktën më të shumë në dispozicion dhe duke vënë vulën e tyre ideologjike në çdo çështje që lidhet me Islamin, qofshin ato rreptësisht fetare ose më shumë politike. Konceptet dhe pozicionet e paraqitura nga organizatat pjesëmarrëse islamike janë pranuar, shpesh pothuajse në mënyrë të pandërgjegjshme, nga segmente të mëdha të popullsive muslimane evropiane, pavarësisht nga pikëpamjet e tyre fetare dhe politike.
Kjo dinamikë është disi e dukshme në anketat e ndryshme të kryera në të gjithë Evropën. Nëse është e vërtetë se vetëm një pakicë është e përfshirë aktivisht në organizata islamike ose fetare konservatore (siç shihet, 10-15%), një numër shumë më i madh përqafojnë idetë që janë tipike për pjesën djathtas kurbës së vazhdueshmërisë. Dhe thuhet se përqindjet e muslimanëve të rinj evropianë që përqafojnë pikëpamjet e tilla kanë tendencë të jenë më të larta se ato të muslimanëve të moshuar evropianë. Sipas një sondazhi të kryer mes myslimanëve britanikë në vitin 2007, për shembull, 36% e 16-24 vjeçarëve besojnë se nëse një mysliman konverton në një fe tjetër, ai duhet të dënohet me vdekje, krahasuar me 19% të personave mbi 55 vjeç . Për më tepër, 37% e të rinjve 16 deri në 24 vjeç preferojnë legjislacionin britanik të ligjvënësve në krahasim me 17% të 55 vjeçarëve dhe 74% të 16-24 vjeçarëve preferojnë që gratë muslimane të zgjedhin të veshin velin, krahasuar me vetëm 28% e mbi-55s.
Është dukshëm jashtëzakonisht e vështirë, nëse jo e pamundur, të krijojmë një lidhje të drejtpërdrejtë midis punës së organizatave të ndryshme islamike ose konservatore dhe rritjes së popullaritetit të këtyre pikëpamjeve. Nuk është e pazakontë për individët të cilët besojnë se Sheriati është burimi më i mirë i ligjit ose që velloja duhet të vishet nga të gjitha gratë, në të njëjtën kohë, të jetojnë një mënyrë jetese jo-islame. Por është një fakt i rëndësishëm që edhe këta individë, duke mos përqafuar bollëkun e plotë të besimeve islame, kanë absorbuar pjesë të saj.