Religjioziteti i muslimanëve europianë
Dinamika e marrëdhënieve midis shumë organizatave evropiane muslimane janë komplekse, duke filluar nga bashkëpunimi i rastit në konfrontim të drejtpërdrejtë, edhe pse konkurrenca është normale. Evropa është një treg i ri fetar për Islamin, dhe organizatat konkurrojnë për influencë si brenda bashkësisë muslimane ashtu edhe me institucionet evropiane. Kjo panoramë është gjithnjë në ndryshim, pasi rëndësia dhe dukshmëria e organizatave rritet dhe bie, duke reflektuar jo domosdoshmërisht numrin e pasuesve të tyre, por më tepër mjetet që ata posedojnë.
Megjithatë, shumë indikacione tregojnë për faktin se kjo konkurrencë shpesh ndodh brenda një ambjenti të vogël, pothuajse të injoruar nga shumica e muslimanëve evropianë. Në të vërtetë, shumica e muslimanëve evropianë nuk janë të lidhur me ndonjë organizatë. Studime të veçanta të kryera në disa vende kanë gjetur se jo më shumë se 10-12% e muslimanëve janë të angazhuar në mënyrë aktive ose madje i përkasin një organizate muslimane, duke treguar praninë e një shumice të heshtur që nuk ndihen të përfaqësuar nga asnjë organizatë konkurruese. Një sondazh i vitit 2007 i kryer në Danimarkë për shembull, tregoi se vetëm 5% e muslimanëve danezë shkuan në një xhami ose folën me një imam të paktën një herë në muaj, dhe gjysma e tyre e rrallë morën pjesë në ceremonitë fetare. Një sondazh i vitit 2008 i muslimanëve të rinj holandezë me prejardhje marokene zbuloi se 72% rrallë ose kurrë vizituan një xhami.
Për më tepër, ndërsa numrat dhe përqindjet e sakta nuk mund të përcaktohen, studimet sugjerojnë se shumica e myslimanëve evropianë mund të kategorizohen si muslimanë “kulturorë” ose “sociologjikë”. Muslimanët sociologjikë e interpretojnë shumë besimin e tyre si shumica e evropianëve bashkëkohorë: ata e shohin përkatësinë e tyre fetare si thjesht kulturore, një traditë familjare dhe një burim identiteti, por jo si qendër e jetës së tyre. Disa mund të jenë skeptikë; të tjerët mund të jenë indiferentë ndaj fesë ose thjesht pranojnë se Islami formon disa rite të kalimit (si martesa) pa ushtruar ndikim të përgjithshëm në jetën e tyre.
Por shumë myslimanë fetarë dhe praktikues, gjithashtu, mbeten të pavarur nga organizatat. Shumë muslimanë evropianë, veçanërisht të brezit të dytë dhe të tretë, kanë krijuar mënyra të reja të individualizuara për të jetuar besimin e tyre; këto forma hibride shpesh bashkojnë elementët tradicionalë të Islamit me aspekte të jetës perëndimore dhe janë krejtësisht të pavarura nga çdo strukturë. Të tjerët praktikojnë më shumë forma ortodokse të Islamit dhe mund të frekuentojnë rregullisht një xhami të zgjedhur prej tyre, por ata nuk e njohin veten te asnjë organizate muslimane që vepron në Evropë.
Vlerësimi i përfaqësimit
Për shkak të fragmentimit të brendshëm të komunitetit dhe ngurrimit të përhapur tek individët
për t’u shoqëruar, asnjë organizatë që vepron në Evropën Perëndimore nuk ka arritur të tërheqë me diçka që është afër shumicës së muslimanëve. Prandaj është shumë e vështirë të vlerësohet popullariteti i secilës organizatë ose të përcaktohet se sa përqindje e muslimanëve evropianë në çdo vend duhet të vendosen në kurbën e vazhdimësisë së lartpërmendur. Ky raport do të sugjerojë tre qasje që mund të japin të paktën disa të dhëna mbi popullaritetin e organizatave të ndryshme myslimane: qasjet e informimit të qeverisë, modelet e votimit dhe popullaritetin e ideve.
Qasja qeveritare
Në thelb, qasja e parë sheh se si qeveritë e ndryshme evropiane kanë arritur tek komunitetet e tyre lokale muslimane kur kërkojnë të formojnë organe përfaqësuese. Kjo qasje supozon se qeveritë janë institucionet më të mira të pozicionuara për të vlerësuar dinamikën brenda komuniteteve myslimane në territoret e tyre dhe për këtë arsye pesha që u kanë atribuar organizatave të ndryshme muslimane reflekton disi qëndrimin e tyre aktual në komunitet.
Në realitet kjo qasje ka kufizime të mëdha. Qeveritë evropiane, veçanërisht në të kaluarën, nuk ishin në dijeni të dinamikave të brendshme brenda komuniteteve myslimane dhe shpesh e kufizonin shtrirjen e tyre me forca të forta dhe të organizuara, për “frutat më të ulëta pra rezultate me përpjekje minimale”, duke shpërfillur forcat e tjera që mund të kenë pasur pasoja të rëndësishme në komuniteti por nuk ishin aq të zëshëm dhe të shkathët politikisht si të tjerët. Për më tepër, ekzistojnë rrethana në të cilat qeveritë kanë përjashtuar qëllimisht forca të caktuara nga iniciativat e shtrirjes për arsye politike ose për shkak se ata i konsideronin ata partnerë të papërshtatshëm për përpjekje të tilla pavarësisht faktit se ata përfaqësonin një seksion të rëndësishëm të komunitetit musliman lokal.
Pavarësisht nga këto kufizime të rëndësishme, është e rëndësishme të shihet se si qeveritë kanë angazhuar komunitetet myslimane, pasi ajo siguron të dhëna për të dyja dinamikat brenda komuniteteve muslimane evropiane dhe politikëbërjes evropiane dhe qëndrimet ndaj Islamit. Detyra e gjetjes së bashkëbiseduesve brenda komuniteteve myslimane të Evropës ka qenë jashtëzakonisht e vështirë. Shumë qeveri kanë bërë marëveshje me një sërë organizatash që luftojnë për t’u bërë përfaqësues ttë bashkësisë muslimane dhe që nuk duan të bashkëpunojnë me konkurrentët e tyre. Cila nga organizatat e shumta muslimane duhet të ulet në tryezë me qeverinë për të negociuar çështje të tilla si rregullimi i therjes së kafshëve sipas metodës halal ose hartimin e legjislacionit për të lejuar muslimanët të mos punojnë ditën e premten? Cili duhet të thirret të bashkohet me qeverinë për të hartuar programe për të mësuar Islamin në shkollat publike apo për të trajnuar imamët? Siç tha një komentator, “Kur zyrtarët qeveritarë kërkojnë një bashkëbisedues të përgjegjshëm, ata zbulojnë që zëri musliman është një kakofoni më tepër se një kor.”
Mungesa e lidershipit të unifikuar të komuniteteve myslimane evropiane ka penguar ndjeshëm procesin e qeverisjes së Islamit në shumë vende kushtetuta e të cilave kërkon që një grup fetar të njihet nga shteti në mënyrë që të gëzojë një shumëllojshmëri të të drejtave dhe përfitimeve. Procesi i njohjes ka qenë mjaft i drejtpërdrejtë në ato pak vende evropiane që, për arsye historike, kanë një pakicë muslimane të mirë-organizuar. Për shembull, në disa vende të Evropës Lindore, si Bullgaria dhe Rumania, një jurist religjioni përfaqëson autoritetin politik dhe shpirtëror. Edhe pse lidershipi i juristit të religjonit mund të jetë (dhe shpesh është) sfiduar nga forcat konkurruese brenda bashkësisë muslimane, struktura institucionale krijon një pikë formale kontakti për qeveritë bullgare dhe rumune. Në Greqi, statusi i bashkësisë muslimane u përcaktua në traktatin e paqes së Luizianës në vitin 1923 me Turqinë. Marrëveshja ishte e përshtatshme për marrëdhëniet me minoritetin të konsiderueshëm turk të Trakisë, por është bërë gjithnjë e më i pamjaftueshëm për të menaxhuar marrëdhëniet e shtetit me komunitetin e ri musliman grek, i cili përbëhet kryesisht nga emigrantët. Kohët e fundit, Austria, Spanja dhe Belgjika kanë miratuar ligje që identifikojnë një trup përfaqësues për të shërbyer si bashkëbisedues zyrtar i bashkësisë muslimane me shtetin. Megjithëse zbatimi i përditshëm i këtyre masave nuk ka ecur gjithmonë pa probleme, ato përfaqësojnë qasjet më të përparuara për institucionalizimin e Islamit; shumica e vendeve evropiane nuk kanë lëvizur përtej debatit dhe eksperimentimit.
Disa vende, të tilla si Suedia, për shembull, kanë zgjedhur një organizatë muslimane si partnerin e tyre ekskluziv për pothuajse të gjitha iniciativat – një qasje që ajo e ka braktisur tani. Në mënyrë të ngjashme, për të kompensuar mungesën e udhëheqjes së unifikuar në bashkësinë e saj muslimane, Britania e Madhe siguroi mbështetje politike dhe financiare për një grup udhëheqësish muslimanë të zgjedhur në mënyrë të veçantë, të cilat duhej të ishin, në planet e sekretarit të shtetit, ndërmjetës midis qeverisë dhe popullatës britanike muslimane. Qeveria britanike ka ndryshuar kohët e fundit mbështetjen e saj për Këshillin musliman të Britanisë, pasi kuptoi se organizata, e dominuar nga bashkëpunëtorët e organizatave të ndryshme islamike, u tregua jo e besueshme dhe nuk realizoi asnjë nga premtimet e saj. Në të kundërt, Franca dhe Italia kanë vendosur të formojnë organe përfaqësuese (të zgjedhura me një formulë të diskutueshme bazuar në metra katror të xhamive në Francë, të emëruar nga qeveria në Itali) për të shërbyer si partnerë zyrtarë të qeverive.
Një analizë e politikës së adoptuar nga secili vend, duke shikuar në veçanti në atë që organizatat janë të angazhuara si përfaqësuese e bashkësisë muslimane, munden, përkundër paralajmërimeve të lartpërmendura, të japin një vështrim të shkurtër për ndikimin e supozuar të organizatave të ndryshme muslimane brenda secilit vend evropian. Duhet të theksohet se dy llojet e organizatave që në shumicën e vendeve konkurojnë për statusin e bashkëbiseduesve kryesorë të qeverisë janë ato që mbështeten nga qeveritë me shumicë muslimane dhe ato të lidhura me lëvizjet islamike pjesëmarrëse. Asnjë nuk ka mbështetjen e përgjithshme që do t’i kualifikonte ata për të shërbyer si përfaqësues i vetëm i komunitetit më të madh musliman; megjithatë ata vetëm kanë aparatin organizativ dhe kontrollin mbi një rrjet xhami që u japin atyre të paktën pamjen e posedimit mbarëkombëtar në shumicën e vendeve evropiane. Organizatat e tjera, në fakt, kanë tendencë të jenë të vogla, të pafinancuara dhe të veprojnë vetëm në nivel lokal; prandaj ata shpesh nuk janë në gjendje të konkurrojnë me strukturat më të sofistikuara të krijuara nga “islami i ambasadës” dhe lëvizjet islamike pjesëmarrëse.
Shembulli i Zvicrës.
Disa nga dinamikat e përshkruara deri më tani mund të vërehen, me veçoritë e dukshme që secili vend ka, në Zvicër. Prania e një popullsie të konsiderueshme muslimane në territorin e Zvicrës filloi në vitet 1960, kur emigrantët ekonomik arritën në Zvicër për të punuar në punë me kualifikime të ulëta. Numri i muslimanëve që jetojnë në vend është rritur gradualisht gjatë pesëdhjetë viteve të fundit falë emigrimit, lindjes së fëmijëve të emigrantëve të dekadave të mëparshme dhe ardhjes së mijëra azilkërkuesve nga pjesë të ndryshme të botës. Si rezultat, regjistrimi kombëtar i vitit 2000 numëronte 310.807 myslimanë që jetojnë në Zvicër, afërsisht 4.3% të popullsisë së përgjithshme. Autoritetet vlerësuan në vitin 2013 se ky numër është midis 340.000 dhe 400.000, rreth 5% e popullsisë.
Komuniteti musliman zviceran karakterizohet nga një nivel i lartë i diversitetit. Rreth 60% e muslimanëve zviceranë e përcjellin origjinën e tyre në një grup vendesh të Evropës Juglindore (Bosnje, Shqipëria, Maqedonia dhe Kosova). Rreth 20% kanë rrënjët e tyre në Turqi. Myslimanët nga Lindja e Mesme, Azia Jugore, Afrika e Veriut dhe Afrika Sahariane janë pak më shumë se 10%. Përderisa ekzistojnë xhami dhe organizata që i përkasin të gjithë muslimanëve, shumica e muslimanëve zviceranë frekuentojnë vende të adhurimit dhe organizata që janë shumë të ndara sipas linjave etnike dhe gjuhësore. Një raport i qeverisë zvicerane i vitit 2013 në mënyrë korrekte argumenton se, në vend të një “komuniteti” musliman, është më korrekte të flitet për “bashkësi myslimane”, ndërsa muslimanët që jetojnë në Zvicër kanë tendencë të bashkohen në bazë të gjuhës dhe origjinës etnike.
Është e rëndësishme të theksohet se, pavarësisht perceptimeve të përbashkëta, shumica e myslimanëve zviceranë lidhen me besimin e tyre në mënyra mjaft të ngjashme me anëtarët e feve të tjera të vendit. Një studim i vitit 2005 për Komisionin Federal për të Huajt tregon qartë se vetëm 10-15% e muslimanëve zviceranë praktikojnë besimin e tyre në mënyrë aktive dhe vetëm 11% ndjekin shërbime fetare në baza javore – numra të ngjashëm me të krishterët. Në një raport qeveritar të vitit 2013 autoritetet zvicerane argumentojnë se nga pothuajse 400,000 muslimanë që jetojnë në Zvicër, vetëm 50,000 janë duke praktikuar dhe vetëm 25,000 i përkasin organizatave muslimane. Vetëm disa mijëra përqafojnë idetë islamike dhe vetëm dhjetëra janë “xhihadistë”. Nivelet e religjionit ndryshojnë nga komuniteti në komunitet, ndërsa arabët raportojnë nivele shumë më të larta se grupet e tjera.
Ka rreth 350 organizata islamike që kontrollojnë xhamitë – vetëm një pjesë e vogël e të cilave janë ndërtuar me qëllim dhe disa dhoma lutjesh informale në të gjithë vendin. Shumica e xhamive dhe qendrave islame kërkojnë të funksionojnë jo vetëm si vende adhurimi por edhe si qendra sociale.Shumica e organizatave islamike janë të vogla dhe funksionojnë në nivel lokal, por në shumicën e qyteteve të mëdha dhe të mesme dhe në disa kantone ka organizata ombrellë që kërkojnë të bashkojnë të gjithë ose shumicën e njësive të zonës.
Një grup organizatash, si Lidhja e myslimanëve të Zvicrës (Ligue des Musulmans de Suisse, LMS) dhe Këshilli Qendror Islamik i Zvicrës (IslamischerZentralratSchëeiz, IZRS), si dhe organizata ombrellë, si COIS (Koordinimi i organizatave të imigrantëve të Suisse) dhe FOIS (Federata e organizatave islamike ne Zvicer ), kërkojnë të përfaqësojnë komunitetin musliman zviceran në nivel kombëtar. Pretendimi i tyre përgjithësisht nuk pranohet as nga autoritetet zvicerane, dhe as nga shumica e muslimanëve zviceranë.
Plotësisht i vetëdijshëm për këto dinamika, kur në vitin 2010 kërkoi të fillonte një dialog me komunitetin musliman, qeveria zvicerane ftoi 19 individë që përfaqësonin spektrin e gjerë të islamit zviceran. Nga 18 individë (njëri nga të ftuarit nuk pranoi të merrte pjesë, pasi ai ishte Alevi dhe për këtë arsye nuk e konsideronte veten si musliman) që përbëjnë trupin zyrtar të formuar nga qeveria zvicerane, disa i përkasin organizatave të mëdha ombrellë si COIS ose FOIS. Por shumë janë vetëm individë që, për shkak të origjinës së tyre etnike, seksit dhe pikëpamjeve politike /fetare, konsiderohen se përfaqësojnë pjesë të mëdha të popullsisë myslimane zvicerane, të cilat nuk përfaqësohen nga organizatat e ngritura zvicerane muslimane. Në thelb, qeveria zvicerane vendosi që nëse ai i kufizonte ftesat e veta për përfaqësuesit e grupimeve të organizuara do të kishte angazhuar vetëm “të dyshuarit e zakonshëm” dhe do të kishte lënë pas dore seksionet e rëndësishme. Prandaj kërkoi në mënyrë proaktive individë që, ndonëse nuk kishin lidhje, mund të përfaqësonin potencialisht seksionet përkatëse të popullatës muslimane zvicerane.
Në mënyrë interesante, qeveria zvicerane vendosi të mos përfshinte në përpjekjet e saj lidershipin e (IZRS- Keshillit Qendror Islamik i Zvicrës). E themeluar në vitin 2009, IZRS ka fituar një profil të lartë për shkak të aktivizmit të saj. Ajo mund të llogarisë në rreth 2,000 anëtarë që paguajnë tarifa dhe një udhëheqje thelbësore të aktivistëve të lindur në Zvicër me arsim të lartë. Departamenti i medias lëshon njoftime të rregullta për shtyp në gjuhë të ndryshme dhe faqja e saj dhe faqja e Facebook-it janë të dizajnuara në mënyrë profesionale përditësuar vazhdimisht. Aktivistët e saj rregullisht drejtojnë fushata në të gjithë vendin (edhe pse kryesisht në zonat gjermanofolëse, ku grupi është më i mirë vendosur) duke shpërndarë libra dhe pamflete. Konferenca e saj vjetore është ngjarja më e madhe për muslimanët në vend, duke ftuar folës të shquar nga mbarë bota dhe disa mijëra pjesëmarrës. Megjithatë, pavarësisht nga këto fakte, qeveria zvicerane ka vendosur të mos ftojë anëtarët e IZRS në iniciativën e saj të dialogut, duke argumentuar se nuk është e rrënjosur mirë në komunitet dhe, më e rëndësishmja, që udhëheqësit e saj përkrahin pikëpamjet radikale. Në fakt, IZRS, shihet si e ndikuar shumë nga ideologjia Salafite (megjithëse në format e saj jo të dhunshme) dhe pikëpamjet e saj konsiderohen të papajtueshme me vlerat zvicerane.
Shembulli zviceran nxjerr në pah dinamika të ndryshme të përbashkëta për pothuajse të gjitha vendet evropiane, nga fragmentimi ekstrem i komunitetit mysliman lokal në atë të strukturave të saj organizative, nga vështirësia e krijimit të një trupi artificial që duhej të përfshinte të gjitha tendencat brenda islamit të vendit (duke përfshirë – segmente jo fetare dhe individë) në sfidën e përfshirjes së organizatave islamike në iniciativa të tilla.